Biologie hoofst. 3: Genetica

gen

een deel van een chromosoom dat de informatie bevat voor een of meer erfelijke eigenschappen of een deel van een erfelijke eigenschap

intermediair

fenotype waarbij beide allelen van een als mengvorm tot uiting komen

X-chromosoom

geslachtschromosoom, grootste van de geslachtschromosomen

DNA-sequentie

specifieke volgorde van de stikstofbasen

kruisingsvraagstuk

een vraagstuk over de overerving van eigenschappen bij een kruising tussen twee organismen, waarbij de uitkomst kan bestaan uit een verhouding tussen fenotypen of genotypen of de kans op een bepaald fenotype of genotype

aangeboren afwijking

aandoening of ziekte die in de baarmoeder ontstaat

letale factor

allel dat in homozygote toestand geen levensvatbare cel of individu oplevert

genotype

de informatie voor alle erfelijke eigenschappen van een individu

allel

verschillende varianten van een gen voor een bepaalde eigenschap in homologe chromosomen

homologe chromosomen

chromosomen van een paar die gelijk van vorm en lengte zijn

epigenetica

wetenschap die het mechanisme bestudeert dat allelen aan- en uitzet en de invloed van milieufactoren hierop zonder dat de DNA-sequentie van het gen wordt gewijzigd

monohybride kruising

kruising waarbij je let op de overerving van één eigenschap waarbij slechts één genenpaar betrokken is

heterozygoot

het genenpaar voor een eigenschap bestaat uit twee ongelijke allelen

genetische variatie

verscheidenheid in genotypen binnen een soort

X-chromosomaal

genen die alleen in het X-chromosoom voorkomen

recessief allel

allel dat alleen tot uiting komt in het fenotype als er geen dominant gen aanwezig is

genetica

erfelijkheidsleer

erfelijke ziekte

aandoening die genetisch via de ouders wordt doorgegeven

karyogram

rangschikking van chromosomen naar grootte en in paren in een cel, ook wel karyotype of chromosomenportret

recombinatie

ontstaan van genetische variatie (nieuwe combinaties van allelen) door meiose en geslachtelijke voortplanting

fenotype

alle waarneembare eigenschappen van een individu

mitochondriaal DNA

DNA dat in mitochondriën zit en alleen via eicellen overerft naar een volgende generatie

onafhankelijke overerving

overerving waarbij de twee genenparen in verschillende chromosomenparen liggen

inactivatie

als genen uitstaan en erfelijke eigenschappen niet tot uiting komen

autosomen

chromosomen die chromosomenparen vormen, dus geen geslachtschromosomen

gekoppelde genen

genen die in hetzelfde chromosomenpaar liggen

Y-chromosoom

geslachtschromosoom, kleinste van de geslachtschromosomen, alleen bij mannen aanwezig

modificatie

verandering van het fenotype

kruisingsschema

een schematisch overzicht van een kruising tussen twee organismen, waarin de allelen van de eicellen en zaadcellen en de mogelijke genotypen van de nakomelingen staan

homozygoot

het genenpaar voor een eigenschap bestaat uit twee gelijke allelen

geslachtschromosomen

chromosomen die het geslacht bepalen; bij een vrouw gelijk in lengte en vorm en bij een man ongelijk in lengte en vorm

codominantie

fenotype waarbij beide allelen volledig tot uiting komen

nature-nurturediscussie

discussie over de mate van invloed van genotype (nature) en milieu (nurture) op een organisme

chromosomenportret

rangschikking van chromosomen naar grootte en in paren in een cel, ook wel karyogram of karyotype

testkruising

kruising waarbij je uit de F1 kunt afleiden of een individu homozygoot of heterozygoot is voor een bepaalde eigenschap, je kruist hiervoor een individu met een homozygoot recessief individu

genexpressie

het aanzetten en tot uiting komen van erfelijke eigenschappen

karyotype

rangschikking van chromosomen naar grootte en in paren in een cel, ook wel karyogram of chromosomenportret

basenparing

vaste stikstofbasen van de twee DNA-ketens zijn met elkaar verbonden: adenine is met thymine en cystosine met guanine

dominant allel

allel dat altijd tot uiting komt in het fenotype

multipele allelen

voor één erfelijke eigenschap bestaan drie of meer verschillende allelen

genoom

alle DNA-moleculen in een cel

nucleotiden

bouwstenen van DNA: een fosfaatgroep, desoxyribose en een stikstofbase

onvolledig dominant allel

recessieve allel komt beetje tot uiting in het fenotype bij een heterozygoot organisme

gekoppelde overerving

overerving waarbij de twee genenparen in hetzelfde chromosomenpaar liggen

stamboom

een schematische weergave van erfelijke familiegegevens

genenpaar

in lichaamscellen komen genen in paren voor

milieufactoren

factoren vanuit de omgeving die het fenotype beïnvloeden, bijvoorbeeld licht, temperatuur en opvoeding

locus

plaats van een gen in het chromosoom

draagster

een vrouw die heterozygoot is voor een X-chromosomale recessieve eigenschap